Nauwelijks toezicht op bestuur van nieuwe scholen

Het verhaal van de plotselinge sluiting van De Nieuwe School laat zien dat bij het opzetten van een nieuwe school weinig toezicht is op de eerdere ervaringen van directeur-bestuurders.

In dit geval had de directeur-bestuurder die in Waddinxveen De Nieuwe School oprichtte, eerder een school in Berkel en Rodenrijs opgericht, De Kleine Kapitein, die ook gesloten is. De rapporten die de Onderwijsinspectie maakte na bezoeken op deze school, zijn online niet terug te vinden, omdat de school niet meer bestaat. Bij navraag blijkt de Onderwijsinspectie ook in haar eigen administratie de rapporten niet te kunnen vinden. Dankzij ouders van die school heeft Radar de twee rapporten in kunnen zien. In het eerste rapport krijgt de school het stempel zwak.

Lees / kijk ook: Het einde van De Nieuwe School

Volledig geanonimiseerd verslag
Het verslag van de zitting van de Geschillencommissies Bijzonder Onderwijs over De Kleine Kapitein, waarin directie, bestuurders en toezichthouders stevige kritiek krijgen, is wel openbaar. Omdat alle informatie, zowel over personen als over de school, volledig geanonimiseerd is, is de informatie echter niet te vinden voor wie niet precies weet wat de inhoud van de klacht is en wanneer de zitting geweest is.

De geschiktheid van een beoogde directeur-bestuurder bij de start van een nieuwe school, of diens functioneren op een eerdere school, is nu geen onderwerp van onderzoek vanuit de Onderwijsinspectie, het Ministerie van OCW of de gemeente. De Raad van Toezicht (RvT) is de werkgever, dus zou deze taak daar liggen.

Algemeen bijzonder onderwijs
De Nieuwe School valt vanwege het eigen onderwijsconcept onder het algemeen bijzonder onderwijs. Het is een zogenoemde eenpitter, wat betekent dat de stichting die het bestuur vormt van de school geen andere scholen bestuurt. De RvT wordt over het algemeen gevraagd door de oprichter van de school, die vaak zelf de leiding over de school zal nemen als directeur-bestuurder.

Omdat deze scholen klein beginnen, is de hele directie en het bestuur vaak in handen van een enkel persoon. De RvT wordt vaak gerekruteerd uit het eigen netwerk. In Berkel en Rodenrijs bestond op een bepaald moment de hele directie en het bestuur uit een enkele vrouw en de RvT uit haar moeder. Is het wel een realistische verwachting dat de RvT bij de start van een school kritisch kijkt naar wie geschikt is als directeur-bestuurder van de school?

Een van de RvT-leden van De Nieuwe School werd door haar oud-studiegenoot gevraagd als toezichthouder. 'Ik geloof in vernieuwend onderwijs en ik vond dat zij een mooi verhaal had. Er lag al een schoolplein en er was geen sollicitatieprocedure nodig. Ik vond het niet mijn taak om iemands doopceel te lichten.'

Als interne toezichthouders beschikken over informatie uit bijvoorbeeld inspectierapporten of oordelen van een geschillencommissie over het eerdere functioneren van een directeur-bestuurder, dan kan dat helpen om op bepaalde aspecten van het functioneren van een directeur-bestuurder extra te letten. Deze informatie is echter niet meer te vinden omdat de school gesloten is, en omdat de oordelen van de geschillencommissie niet te herleiden zijn naar specifieke scholen en personen.

Nieuwe wet
Het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap geeft in een reactie aan dat er geen kwalitatieve eisen zijn voorafgaand aan de stichting van een school. In het wetsvoorstel Meer Ruimte voor nieuwe scholen dat nu bij de Eerste Kamer ligt, wordt wel een kwaliteitstoets vooraf ingevoerd en worden eisen aan bestuurders gesteld. Bestuurders en toezichthouders moeten een Verklaring omtrent het gedrag overleggen en er moet een scheiding zijn tussen de functies van het bestuur en het toezicht daarop.

Daarnaast mogen een rechtspersoon, bestuurders en toezichthouders die de afgelopen vijf jaar betrokken zijn geweest bij een school die eerder een onherroepelijke aanwijzing heeft ontvangen, of die door de minister gesloten is vanwege de zeer zwakke kwaliteit, geen nieuwe school starten.

'Nog niet overtuigd van nieuwe wet'
Lisa Westerveld, Tweede Kamerlid van GroenLinks, is er nog niet van overtuigd dat de nieuwe wet genoeg doet om falende scholen te voorkomen. 'Ik heb weleens de vraag gesteld waarom we in het onderwijs eigenlijk raden van toezicht hebben, als ze steevast uit het netwerk van de bestuurders komen. Ik heb nog nooit meegemaakt dat die adequaat ingrijpt als het misgaat. Wij geven scholen nou eenmaal nogal wat ruimte omdat we de vrijheid van onderwijs in artikel 23 vastgelegd hebben. Artikel 23 zit soms in de weg als je serieus de vraag hebt of de start van een school wel wenselijk is. Ik zou voor willen stellen dat de Onderwijsinspectie bij de start van een school kijkt naar de bestuurders.'

'Weinig controle op nieuwe initiatieven'
In september 2018 vroeg Tweede Kamerlid Peter Kwint van de SP een debat aan over de onmogelijkheid om af te rekenen met falende onderwijsbestuurders. Dit deed hij naar aanleiding van een VMBO-school waar de eindexamens afgekeurd werden. Bestuurder André Postema trad ondanks druk uit de Tweede Kamer niet af. Het debat heeft nog steeds niet plaatsgevonden, terwijl de Wet nieuwe ruimte voor scholen wel aangenomen is door de Tweede Kamer. Kwint: 'Het probleem is dat er gewoon heel weinig controle is op nieuwe onderwijsinitiatieven. De nieuwe wet doet wel iets, maar dan moet de school door de overheid gesloten zijn vanwege de zwakke kwaliteit, en dat gebeurt zelden. Je krijgt als bestuur eerst nog twee jaar om de kwaliteit te verbeteren. En voordat de minister daarna de school kan sluiten besluit het bestuur daar meestal zelf al toe. En dan kunnen ze ergens anders weer een school beginnen. Ik denk dat we met deze wet de oprichting van het Haga Lyceum niet hadden kunnen voorkomen. Wat mij betreft zou de minister op suggestie van de Onderwijsinspectie een bestuurder weg moeten kunnen sturen.'

Ongewenste gevolgen door stichtingsnorm
De noodzaak om binnen vijf jaar de stichtingsnorm van het aantal leerlingen te behalen, kan ongewenste gevolgen hebben. Zowel op De Kleine Kapitein als op De Nieuwe School zaten opvallend veel leerlingen met een serieuze zorgvraag. Het gevaar is dat je als school iedereen die zich aanmeldt accepteert en niet kijkt naar het belang van alle kinderen in een klas.

Daarnaast kan er een prikkel zijn om geen zorgen te wekken over de situatie op school, om te voorkomen dat ouders voor hun kind een andere school kiezen. Een van de ouders stuurde brieven met stevige kritiek naar het nieuwe schoolbestuur en naar de directeur nadat hij besloten had zijn kinderen van De Kleine Kapitein af te halen. 'Ons was verteld dat onze zoon in groep 7 een gemiddelde leerling was. Het leerlingenvolgsysteem werd niet consequent bijgewerkt. Bij het overhandigen van de uitslagen van de Cito-toets in groep 7 kregen wij te horen dat hij qua uitstroom een middenmotor zou zijn. Maar toen wij de resultaten lieten zien aan verschillende partijen hoorden we dat dit normale uitslagen zijn voor begin groep 5.'

Langer de tijd
In de Wet meer ruimte voor nieuwe scholen krijgen scholen overigens langer de tijd om de stichtingsnorm te halen, namelijk acht jaar. Na vier jaar moet op zijn minst de helft van de stichtingsnorm behaald zijn. Dat die stichtingsnorm nu een grote horde is, blijkt uit het feit dat van de 137 tussen 2005 en 2012 gestichte basisscholen slechts 54 de stichtingsnorm hebben gehaald.

Leerachterstanden, onbevoegde docenten
Zowel vanuit ouders als lokale politici als (oud-)leden van de MR (Medezeggenschapsraad) en de RvT horen we verhalen over over mismanagement, serieuze leerachterstanden en onbevoegde docenten voor de klas op De Nieuwe School. Bovendien zijn er financiële problemen en daardoor een huurachterstand voor het schoolgebouw.

De Onderwijsinspectie hoort in het tweede jaar na oprichting langs te komen om voor het eerst te kijken naar het onderwijs, maar dat is bij De Nieuwe School pas in het vierde jaar gebeurd. Nu het rapport waarin de school als zeer zwak gekenmerkt wordt is vastgesteld, maar nog niet openbaar is, horen ouders door de school een samenvatting toegestuurd te krijgen, wat nog niet gebeurd is. Het rapport zal na openbaarmaking op een gegeven moment van de site gehaald worden, omdat de school gesloten wordt.

'Resultaten ouderenquête waren dramatisch'
Bas Arbouw was lid van de MR tot hij zijn kinderen in oktober van school haalde. 'Vanwege onze zorgen over de kwaliteit van het onderwijs drongen wij aan op een ouderenquête, die een school overigens verplicht is te houden. De resultaten waren dramatisch. Op het gebied van schoolklimaat, veiligheid, zorg en onderwijskwaliteit scoorde de school diep in het rood. De resultaten zijn echter nooit gepresenteerd. Wij hebben ook geen jaarstukken gekregen. Ik kreeg wel de indruk dat er teveel personeel aangenomen was. Het is een mooi ideaal om de klassen klein te houden, maar het moet wel financieel haalbaar zijn.'

Zorgwekkend beeld
Hoewel de RvT aangaf onvolledige cijfers gekregen te hebben, waren de cijfers uit de jaarrekening wel bekend bij het Ministerie, en zelfs openbaar in te zien. De cijfers over 2018, die afgelopen juni openbaar werden, geven een zorgwekkend beeld. De liquiditeit en rentabiliteit, die de houdbaarheid van de financiën voorspellen, liggen ver onder de signaleringswaarden die de Onderwijsinspectie hanteert. De uitgaven zijn hoger dan de inkomsten. Een belangrijke factor daarin is de gestegen uitgaven aan personeel. De lasten van personeel dat niet in loondienst was groeiden van 7.081 naar 53.853 euro. Volgens een voormalig lid van de RvT komt dit doordat leraren die vertrokken vervangen werd door duurdere interim-krachten, om de klassen klein te kunnen houden.

'Deze bestuurder mag nooit, nooit, nooit meer een school starten', zei een van de RvT-leden van De Nieuwe School tegen de Onderwijsinspecteur. Maar of dat gaat lukken met de wetgeving die nu bij de Eerste Kamer ligt is nog maar de vraag. De school sluit uit eigen beweging, nog voor de minister een aanwijzing zou kunnen geven of de school zou kunnen sluiten, en er is vooralsnog geen reden om aan te nemen dat deze besluiten voor deze school aan de orde zouden komen als hij niet gesloten zou worden. Kortom, niet alleen mag iedereen een school beginnen en daarvan de leiding nemen, maar er is ook heel moeilijk te voorkomen dat die persoon het op een andere plek opnieuw probeert als het misgaat.