Boetes, verhoren en gelekte documenten: de druk op Facebook neemt toe

Facebook ligt al jaren onder vuur, maar de laatste maanden lijkt de druk op het bedrijf toe te nemen. Bijna elke week krijgt het techconcern een hoge boete opgelegd en moeten topmensen van het bedrijf verantwoording afleggen bij Amerikaanse beleidsmakers vanwege problemen. In Europa en de Verenigde Staten buigen beleidsmakers zich over manieren om de macht van Facebook in te perken.

De problemen bij Facebook die via de media naar buiten komen, vormen een bijna constante stroom. Een greep uit het nieuws van de afgelopen dagen:

Facebook krijgt in het Verenigd Koninkrijk een boete van omgerekend bijna 60 miljoen euro, omdat het bedrijf informatie achterhield bij de overname van animatieplatform GIPHY.
In Washington wordt Facebook-oprichter Mark Zuckerberg door de minister van Justitie verantwoordelijk gehouden voor het grote privacyschandaal rond Cambridge Analytica, waarbij data van 87 miljoen Facebook-gebruikers in 2018 op straat kwamen te liggen.
In interne documenten wordt gewezen op de manier waarop Facebook zijn gebruikersaantallen telt. Die methode zou niet kloppen, waardoor de aantallen mogelijk ook niet kloppen.
Facebooks eigen toezichtraad noemt het "onacceptabel" dat Facebook niet transparant communiceert over waarom bepaalde gebruikers zich niet aan alle regels van het platform hoefden te houden.
Al heel lang privacyproblemen
Facebook begon in 2004 als een studentenproject van Zuckerberg om een smoelenboek voor universiteiten op te zetten. Later stelde hij zijn doelen voor Facebook bij: het dichterbij brengen van miljoenen of zelfs miljarden mensen via een online platform. Dat lijkt gelukt. Zeventien jaar later is Facebook een gigantisch bedrijf waar de wereld niet meer omheen kan. Bijna iedereen heeft een account op Facebook of diens andere apps, zoals WhatsApp en Instagram.

Het samenbrengen van mensen is een nobel streven, maar het bedrijf krijgt al jarenlang kritiek. Vooral privacy blijkt een pijnpunt. Zo waren gebruikersprofielen lang openbaar en kreeg Facebook meerdere rechtszaken voor de kiezen, omdat er zonder toestemming informatie van gebruikers met adverteerders werd gedeeld.

Wat dat betreft is er weinig veranderd, want dit soort zaken spelen nog steeds. Maar er wordt wel harder opgetreden, zeker na het grote privacyschandaal rondom Cambridge Analytica. Daarbij belandden gegevens van 87 miljoen gebruikers op straat.

In de VS schikte Facebook in deze zaak voor een recordbedrag van 5 miljard dollar met handelswaakhond FTC, wegens privacyschendingen van gebruikers. Ook moesten Zuckerberg en andere mensen uit de Facebook-top zich verantwoorden voor Amerikaanse beleidsmakers. Bij misstanden ging Facebook keer op keer door het stof. Het bedrijf bood steeds excuses aan en beloofde beterschap.

Klokkenluider zet Facebook op scherp
Een van de redenen waarom het vuur rondom Facebook de laatste maand weer oplaait is Frances Haugen, een oud-medewerker van Facebook die duizenden interne documenten van het bedrijf besloot te delen met The Washington Post. Dat leverde The Facebook Files op, een serie nieuwsartikelen die problemen bij het bedrijf aankaartte.

Volgens Haugen verkiest Facebook winst maken boven de publieke veiligheid en zet het bedrijf daarmee levens op het spel. Ook zou het verdeeldheid tussen gebruikers aanmoedigen, zodat ze vaker terugkeren. Zuckerberg wuift veel van de berichtgeving weg en noemt beweringen van Haugen "niet zo logisch".

'Storing is reden om snel macht in te perken'
Ook in Europa staat Facebook inmiddels vol op de radar. In juni van dit jaar startte de Europese Commissie voor het eerst een formeel onderzoek naar het bedrijf, vanwege mogelijk machtsmisbruik.

Na de grote storing bij Facebook eerder deze maand, waarbij Facebook, Instagram en WhatsApp uren uit de lucht waren, benadrukte Eurocommissaris voor Mededinging Margrethe Vestager nog eens dat de wereld niet afhankelijk moet zijn van een handvol grote techbedrijven.

Volgens Vestager liet de storing zien dat de macht van big tech snel beteugeld moet worden. Te grote afhankelijkheid van die bedrijven maakt volgens haar kwetsbaar. Samen met de VS kijkt Europa naar manieren om de machts- en concurrentiepositie van bedrijven zoals Facebook in te perken.

Toch ligt zo'n concreet plan er nog niet. Als het aan klokkenluider Haugen ligt, hebben twee oplossingen prioriteit. Zo moet Facebook transparanter worden over zijn werkwijze, zodat experts kunnen meekijken en de manier van werken aan wetgeving kunnen toetsen. Daarnaast moeten algoritmes van Facebook op de schop, om het creëren van verdeling onder gebruikers en het verspreiden van desinformatie en haatberichten te beperken.

"Facebook kan veranderen, maar gaat dat duidelijk niet zelf doen", zegt Haugen. "Het Amerikaanse Congres kan de regels van Facebook veranderen en een einde maken aan de schade die het bedrijf veroorzaakt."