Het opkomende rattenprobleem in Nederland

De rat rukt op, overal in het land, maar vooral in de steden. Harde cijfers zijn er niet, maar zelfs deskundigen spreken van een plaag. De overheid neemt de toename serieus, maar is ervan overtuigd dat preventie en goede voorlichting voldoende is. Niet iedereen is het daarmee eens. Radar peilt de meningen en gaat op zoek naar de rat.

Voedselresten
We gaan naar Leiden, de wijk De Kooi. Een van de plekken waar ernstige rattenoverlast is. In het buurthuis is de rat het gesprek van de dag. Bewoner Bram Pater zet zich dagelijks in om de rattenoverlast in zijn wijk te beperken. Hij ziet dat vooral voedselresten en afval de belangrijkste oorzaak is. Pater: 'Ik zag laatst dat ze een bord spaghetti omkeerden. Later staan er drie ratten eromheen.'

Rat in de wc
Bewoonster Jacqueline van Velzen heeft ook ervaringen met de ratten in de wijk. Of beter gezegd, gewoon bij haar thuis. Van Velzen: 'Hij zat in de plee, verschrikkelijk. Toen ik de deur opende, sprong hij omhoog'. Jacqueline neemt ons mee de wijk in en laat zien dat de rat overal zijn sporen nalaat. Er zitten allemaal gaten bij de muur van de flat. Ook is er dichte begroeiing. Veel plekken waar ratten kunnen zitten. In de wijk wordt veel eten voor eenden, zwanen en duiven op straat gegooid. Wat overblijft is voor de rat.

Moedeloos
Mensen uit de Leidse wijk De Kooi vinden dat de gemeente te weinig doet om de overlast tegen te gaan. Ze worden er moedeloos van. De bestrijding is door aangescherpte regels zeer arbeidsintensief geworden. Het gif dat je nu in de winkels kan kopen, mag officieel alleen voor muizen worden gebruikt, en niet voor ratten, maar in de praktijk gebeurt dat toch. Alleen bedrijven met een certificaat mogen gif tegen ratten gebruiken, maar alleen als allerlaatste redmiddel. Dat betekent dat het opruimen van voedsel, nestelplaatsen en doorgangen en het gebruik van klemmen, eerst moet gebeuren.

Gevaar van gif
Het gif dat nu wordt gebruikt is vanaf 2023 verboden. Het is te belastend voor het milieu en daarnaast is het gevaarlijk. Want dit middel, alfachloralose, is agressief en heeft een snelle werking. Niet alleen voor ratten en muizen, maar ook voor huisdieren en jonge kinderen die per ongeluk het gif binnenkrijgen. Jonge kinderen kunnen er zelfs van in coma raken.

Steiging aantal vergiftigingen
Het jaarverslag van het Vergiftigingscentrum van 2018 is duidelijk: het heeft al geleid tot een stijging van het aantal vergiftigingen in huis. Want omdat de overlast toeneemt, gaan mensen steeds vaker aan de slag om de rat in huis zelf aan te pakken. Volgens Dylan de Lange van het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum is het probleem dat er geen goed werkend antigif voor alfachloralose voor handen is. Daardoor zouden gevaarlijke situaties kunnen ontstaan.

Landelijk beleid
Bastiaan Meerburg is directeur van het Kennis- en Adviescentrum Dierplagen (KAD) en als plaagdierexpert verbonden aan Wageningen Universiteit & Research Centrum. Hij denkt dat mensen het gif voor muizen gewoon gaan gebruiken tegen ratten. 'Mensen huren vanwege de kosten niet snel een professional in.'

Volgens Bastiaan is de oorzaak van de toename van het aantal ratten dat er geen uniform beleid is. De overheid zet vooral in op preventie en voorlichting. Meerburg: 'Iedere gemeente heeft zijn eigen beleid. Bij de meeste gemeenten is het potje nu leeg. Er is veel uitgegeven aan de bestrijding van de eikenprocessierups. Preventie, het opruimen van voedsel, is belangrijk, maar daarmee kom je er niet.'

Preventie en voorlichting is onvoldoende
VVD-Kamerlid Helma Lodders van de VVD is het met Meerburg eens. 'preventie en voorlichting is echt onvoldoende', aldus Lodders. 'Natuurlijk moeten we dat ook doen, maar het probleem is zo urgent dat we ook moeten zorgen dat er middelen beschikbaar zijn om de ratten en muizen aan te pakken. Niets doen is helemaal geen optie.'

De gemeente Leiden zegt in een reactie er alles aan te doen om de ratten te bestrijden op een manier die zo milieuvriendelijk mogelijk is. Zij zouden ook wel wat voelen voor een landelijk beleid. 'Landelijk beleid kan een goede basis vormen om excessen en daarmee onrust over ratten te voorkomen', aldus de gemeente.

Geen campagne
Maar voorlopig komt er geen landelijk beleid, ook geen campagne of iets dergelijks om consumenten te informeren. In de brief die het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat eind oktober naar de kamer heeft gestuurd, zegt voormalig staatssecretaris Stientje van Veldhoven dat ze vooral wil inzetten op preventie en verwijst ze voor voorlichting aan particulieren naar de website van Milieu Centraal. Daar staan alternatieven voor het gif en kan mogelijk worden voorkomen dat niet-toegelaten schadelijke middelen worden gebruikt.

Plaagdierexpert Bastiaan Meerburg vindt dat jammer: 'Als er niets gebeurt en je niet met duidelijke alternatieven komt en een visie hebt, worden de ratten- en muizenplagen alleen maar groter. Helemaal als particulieren straks veel soorten gif niet meer mogen gebruiken. Maak het bijvoorbeeld verplicht dat mensen die een plaag hebben, ook echt actie ondernemen. De overheid moet daarin veel meer de regie op zich nemen.'