AFM wil alle schulden registreren bij BKR

Door de coronacrisis kromp de Nederlandse economie in één kwartaal met zo'n 9 procent. We zitten nu midden in de tweede golf. Deze pandemie zorgt voor veel financiële onzekerheid en een rap oplopende werkloosheid. Consumenten kunnen door de crisis in betalingsproblemen komen en wellicht hun hypotheek niet meer betalen. Dit baart de Autoriteit Financiële Markten (AFM) zorgen.

Consumenten sluiten voor de aankoop van een huis steeds vaker de maximale hypotheek af. Van starters leent tweederde meer dan 90 procent van de loan-to-value norm. (Dit percentage is wat je leent ten opzichte van de waarde van de woning). Het probleem is dat er weinig betaalbare woningen zijn en er is veel vraag.

De afgelopen zes jaar steeg de gemiddelde woningprijs van 214.000 euro naar 328.000 euro. Zeker starters moeten vaak overbieden om een huis te bemachtigen. En welke middelen blijven er dan over om een eventuele financiële tegenslag op te vangen?

Starters hebben vaak een flexbaan of werken als zelfstandige en hebben weinig financiële reserves. Wat als je je baan verliest, gaat scheiden of je huis wordt minder waard en je moet de woning met verlies verkopen, waardoor je blijft zitten met een restschuld?

Alle leningen verplicht registreren bij BKR
De AFM vindt het belangrijk dat consumenten weten welke betalingsverplichtingen ze hebben. Moet je naast je hypotheek nog een studieschuld, een private leasecontract voor je auto of een andere lening betalen?

De AFM zou graag zien dat al dit soort leningen verplicht geregistreerd worden bij het Bureau Krediet Registratie (BKR). Dat is nu niet het geval. Studieschulden en sommige private leasecontracten staan hier nu niet vermeld, waardoor hypotheekverstrekkers afhankelijk zijn van de eerlijkheid van de consument. 'Soms worden niet alle maandlasten meegewogen en kunnen consumenten bij tegenslag sneller in de financiële problemen komen', zegt David Rijks van de AFM.

Meer dan 100% lenen om huis te verduurzamen
Ook ziet de toezichthouder dat huizenbezitters meer dan de maximaal toegestane 100 procent lenen als ze bijvoorbeeld extra investeringen doen om hun huis te verduurzamen. De AFM ziet liever dat consumenten maximaal 100 procent kunnen lenen.

Tot nu toe ziet de toezichthouder nog weinig ongelukken, maar de AFM vreest dat vanwege de coronacrisis het voor consumenten moeilijker kan worden om hun hypotheek te blijven betalen. Tot nu toe hebben 20.000 huizenbezitters met een hypotheek een tijdelijke betaalpauze gekregen van hun bank.

Te weinig spaargeld
AFM bestuursvoorzitter Laura van Geest zegt: 'Hoe weerbaar ben je voor financiële schokken? De banken en de overheid hebben redelijke buffers, maar veel consumenten hebben weinig spaargeld.' Vooral zzp'ers en flexwerkers vormen een kwetsbare groep.

De coronacrisis raakt vooral flexwerkers. Zij zijn vaak werkzaam in sectoren zoals de horeca die nu gesloten zijn door de overheid. Daarnaast heeft deze groep vaak weinig spaargeld waar ze op kan terugvallen. Uit een recente stresstest van de AFM en het CPB blijkt dat veel zzp'ers het financieel niet redden zonder de TOZO (Tijdelijke overbruggingsregeling zelfstandig ondernemers die de overheid vanwege de coronacrisis heeft ingevoerd).

Lage rente probleem voor onze pensioenen
Ook zorgt de langdurig lage rente voor problemen voor onze pensioenen. Nederlandse pensioenfondsen zien door de dalende rente de waarde van toekomstige verplichtingen stijgen wat leidt tot een grote druk op de dekkingsgraden.

Met de invoering van het nieuwe pensioenstelsel (uiterlijk in 2026) worden de 'gegarandeerde' pensioenaanspraken uit het huidige stelsel losgelaten. AFM-toezichthouder Jos Stelling zegt: 'Vroeger kregen deelnemers een soort 'harde belofte' een pensioentoezegging over 30, 40, 50 jaar. Maar die toezegging was niet hard.'

Meer keuzemogelijkheden bij je pensioen
In het nieuwe pensioenakkoord krijgen deelnemers geen harde garanties meer in euro's, maar een transparante 'premie toekenning'. De AFM vindt het belangrijk dat het nieuwe pensioen goed uitlegbaar is en hoe zit het met adequate bescherming. Er zitten gedragsrisico's in, omdat consumenten in het nieuwe pensioen meer keuzemogelijkheden hebben.

De AFM ziet drie aandachtspunten:

De uitleg over het nieuwe pensioenakkoord moet niet te complex te zijn. Het pensioen moet ook begrijpelijk zijn voor mensen zonder al te veel financiële kennis.
De pensioenregeling moet aansluiten bij de kenmerken van de deelnemers. Welke risico kan en wil de consument lopen? Het nieuwe pensioen wordt variabeler en de hoogte van de pensioenuitkeringen beweegt direct mee met de rendementen op de financiële markten. Hoe ga je om met financiële schokken en tegenvallers op de beurs. En hoe zit het met de solidariteitspot?
En het nieuwe pensioen leidt tot meer keuzemogelijkheden, maar ook tot meer onzekere uitkomsten voor deelnemers. Consumenten kunnen zelf kiezen: wanneer ga ik met pensioen eerder of juist later? En wat betekent die keuze voor de hoogte van je pensioen. Wil je bijvoorbeeld aan het begin van je pensionering een 10 procent hogere uitkering of wil je dat je een stabiele pensioenuitkering die over de hele looptijd hetzelfde is? Stelling zegt: 'Wij weten uit onderzoek dat mensen niet goed zijn in het maken van financiële keuzes over een lange periode. Deelnemers zouden goed geholpen moeten worden met keuzebegeleiding.'
Minder klantbelang
De AFM schrijft verder in het trendrapport: 'Omdat de langdurig lage rente leidt tot lagere beleggingsresultaten voor pensioenfondsen zal deze (ook in het nieuwe stelsel) de hoogte van de pensioenuitkeringen negatief beïnvloeden. Dit geldt in het bijzonder voor de toekomstige pensioenen van jongere generaties. Tot slot zijn ook de Nederlandse levensverzekeraars in toenemende mate kwetsbaar in de lagerenteomgeving. Dit komt door de stijging van de waardering van hun langlopende verplichtingen.'

De lage rente drukt ook op het verdienmodel van de banken. 'Door druk op de verdienmodellen van financiële instellingen is er een risico dat instellingen minder in het klantbelang handelen. Dit kan het geval zijn als financiële instellingen afnemende rendementen proberen te compenseren door hogere kosten door te berekenen aan de consument of door productvoorwaarden te versoberen.' En naast het coronavirus met alle financiële gevolgen hangt er ook nog een harde brexit boven ons hoofd.

Jacht op betaaldata
Een ander aandachtspunt zijn de bigtechs (bedrijven zoals Google, Facebook, Apple en Amazon) die hun activiteiten op het gebied van financiële dienstverlening verder uitbreiden.

Tot nu toe beperkten deze techreuzen zich tot betalingen, maar ze breiden hun activiteiten uit tot het verstrekken van kredieten, verzekeringen, spaar- en beleggingsproducten. De jacht op betaaldata is een belangrijk aandachtspunt voor de toezichthouder. Er zijn twee dominante factoren: het beleid: de wet en regelgeving zoals de betaalrichtlijn PSD2.

De Europese digitale datastrategie is voor meer openheid en het vrij laten stromen van data zoals betaalgegevens, spaardata of pensioengegevens. En de technologische mogelijkheden om deze informatie onderling met elkaar te verbinden en uit te wisselen.

Mogelijke gevaren
'Vanwege de grote klantbestanden, krachtige merken en grote financiele reserves valt te verwachten dat bigtechs ook op andere terreinen van de financiële dienstverlening snel een plek veroveren. Dit betekent dat de bankensector en andere financiële dienstverleners in toenemende mate te maken krijgen met zeer stevige concurrentie', schrijft de AFM.

De AFM waarschuwt voor de mogelijke gevaren. 'Hoe beheers je die onderlinge datastromen en digitale samenwerkingsverbanden? Hoe kun je die als toezichthouder controleren? En je moet oppassen voor datalekken en cyberrisico's. Ook hier ziet de AFM drie aandachtspunten:

Operationale risico's
De samenwerking tussen dataprotectie toezichthouders zoals de Autoriteit Persoonsgegevens (AP)
Zorgen afhankelijkheid van techgiganten
De AFM is in gesprek met de privacywaakhond AP, maar vanuit de huidige regelgeving mogen ze onderling geen vertrouwelijke informatie delen. Het is een gesloten systeem. Ze zouden liever zien dat ze die data kunnen opengooien, zodat je gezamenlijk excessen kunt bestrijden. En dan niet alleen op nationaal, maar ook op Europees niveau.

Gebruik van kunstmatige intelligentie
Ook het gebruik van kunstmatige intelligentie (AI: artificial intelligence) vraagt de aandacht van de toezichthouder. AI kan ingezet worden bij fraudedetectie van schadeclaims en het voorspellen van klantvragen.

Maar wat voor gevolgen hebben die algoritmes op het vaststellen van de verzekeringspremie en het accepteren van nieuwe klanten? Het inzetten van AI moet controleerbaar en transparant gebeuren en rekening houden met de integere bedrijfsvoering en zorgplicht.